Bartonella jest tlenową pałeczką Gram-ujemną o wielkości 0,6 μm x 1,0 μm wywołującą bartonelozę. Niektóre gatunki posiadają wić, która umożliwia im penetrację do erytrocytów. Obecnie na świecie znanych jest ponad 20 gatunków tej bakterii. Najczęstszymi gatunkami atakującymi ludzi są: Bartonella quintana wywołująca głównie chorobę „gorączki okopowej”, Bartonella henselae doprowadzająca do „choroby kociego pazura” oraz Bartonella bacilliformis wywołująca „gorączkę Oroya”. Cykl rozwojowy Bartonella sp. przebiega w kilku fazach. Bakteria dostając się do organizmu atakuje komórki śródbłonka naczyń krwionośnych, powodując tym samym ich rozrastanie i powstawanie guzowatych tworów przypominających zmiany nowotworowe. W kolejnym etapie dochodzi do rozwoju bakteriemii czyli przechodzenia bakterii do krwi, gdzie wnikają do erytrocytów i replikują. Obecność Bartonelli w czerwonych krwinkach nie skraca ich życia ani nie doprowadza do ich uszkodzenia (wyjątkiem jest tu gatunek B. baciliformis, która po wniknięciu do krwi wydziela białko 67 kDa doprowadzające do deformacji błony erytrocytów oraz do powstawania porów/kanałów, które przyczyniają się do lizy komórki). Wektorem owej bakterii są owady, przede wszystkim: komary, wszy, pchły, kleszcze, ale i również małe ssaki takie jak koty. Objawy są zależne od gatunku bakterii, który dostał się do organizmu.
B. henselae jest najczęstszym gatunkiem owej bakterii doprowadzającej do zakażeń na tle etiologicznym. Do zarażenia dochodzi poprzez zadrapanie, ugryzienie lub oślinienie przez kota, jak również ukąszenie owada. Bakteria po wniknięciu do organizmu namnaża się w ciągu 3-5 dni. W miejscu dostania się bakterii do organizmu (np. zadrapanie) pojawia się tzw. zmiana pierwotna, czyli plamka, która następnie przechodzi w małą grudkę. Kolejnym etapem jest powstanie pęcherzyka wypełnionego surowiczo opalizującą treścią. Końcowym efektem jest powstanie strupa. Po okresie kilku tygodni następuje powiększenie węzłów chłonnych, najczęściej łokciowych, pachwinowych lub pachowych. Z czasem węzły stają się miękkie i bolesne. W większości przypadków choroba przebiega łagodnie. Objawy, które mogą wystąpić to: złe samopoczucie, utrata łaknienia, rzadko bóle brzucha, nudności, gorączka powyżej 39ºC. W przypadku zakażenia dospojówkowego (poprzez przecieranie zakażoną ręką oka) objawy są podobne do zespołu Parinauda, czyli zapalenia spojówki, powiększone węzły chłonne przeduszne. W miejscu przedostania się bakterii do oka może powstać miękki ziarniak z niewielką rumieniową obwódka. Powikłania jakie mogą wystąpić po chorobie kociego pazura to rumień guzowaty, niedokrwistość, zapalenie płuc lub oskrzeli.
B. quintana doprowadza do gorączki okopowej. Przenoszona jest głównie przez pchły, kleszcze i inne owady. Okres wylęgania wynosi około 22 dni. Klasyczna postać choroby jest pięciodniowa z powtarzającymi się nawrotami w cyklach: 4-6 dni. U większości osób zarażonych bakterią przebieg choroby jest łagodny. Objawy, które mogą wystąpić to przede wszystkim: nagłe zwyżki temperatury ciała z dreszczami, zaniki świadomości, zaczerwienienie twarzy, bóle głowy, powiększenie śledziony, bóle gałek ocznych oraz bóle kostno-stawowo-mięśniowe, które narastają od 2-3 dni i potem ustępują. W niektórych przypadkach powstaje plamista wysypka na skórze. W fazie przewlekłej może dojść do rozwoju naczyniakowatości bakteryjnej lub zapalenia wsierdzia.
B. bacilliformis przenoszą głównie owady (komary, kleszcze), wywołuje gorączkę Oroya, której towarzyszy niedokrwistość hemolityczna, czasem łagodne zmiany skórne. Choroba rozwija się w przeciągu 2-3 tygodni. Objawy, które mogą wystąpić to bardzo wysoka temperatura, bladość twarzy, powiększone węzły chłonne oraz złe samopoczucie. W późniejszych fazach bakteria infekuje inne narządy, powodując tym powiększenie wątroby lub śledziony. Bartonella powodując rozpad erytrocytów doprowadza do anemii hemolitycznej oraz ciężkiej trombocytopeni. W zaawansowanej fazie pojawiają się objawy ze strony układu nerwowego (zapalenie opon rdzenia, porażenie). Gorączce Oroya towarzyszą zakażenia oportunistyczne jelit wywołane głównie przez Salmonelle. Choroba w fazie przewlekłej doprowadza do powstania „brodawczakowatości peruwiańskiej”- wysypki skórnej, która przechodzi z czasem w szpecące, z tendencją do krwawień guzki.
Bartonella będąca koinfekcją boreliozy nazywana jest „Bartonella Like Organism” w skrócie BLO. Naukowcy rokują że około 40% kleszczy jest nosicielem owej bakterii. Nie do końca jest pewne, czy odkleszczowa Bartonella jest tą samą bakterią, która powoduje chorobę kociego pazura czy gorączkę okopową. Objawy występujące w powyższych chorobach też się znacząco różnią od infekcji wywołanej odkleszczową Bartonellą. Leki podawane przy chorobie kociego pazura maja znikomą skuteczność na BLO. Uważa się że ta bakteria jest jednym z mikroorganizmów najczęściej występujących w kleszczach. Testy na Bartonellę wykonywane są techniką immunofluorescencji pośredniej w klasie IgG. Wynik dodatni świadczy o występowaniu w organizmie B. henselae lub B. quintana. W niektórych laboratoriach wykonuje się też badanie w klasie IgM. Standardowe testy w kierunku bartonelozy są często nie czułe na typową odkleszczową Bartonellę. Często ich wynik negatywny nie wyklucza obecności BLO, pozostaje jedynie diagnozowanie na podstawie objawów. Testem dającym szanse wykrycia BLO jest „Real Time PCR”. Główne objawy odkleszczowej bartonelozy są ze strony centralnego układu nerwowego. Występuje wtedy zwiększona drażliwość, roztrzęsienie, lęki, bezsenność, zaburzenia czucia skórnego, gorączka, a nawet padaczka. Może również wystąpić nieżyt żołądka, bóle brzucha, poranne bóle stóp, zwłaszcza podeszew stóp, wrażliwe na dotyk podskórne guzki wzdłuż kończyn, czerwone lub sine podłużne wysypki, grudkowe wysypki, ból skóry, palenie skóry, ból gardła, powiększone węzły chłonne.
Bibliografia:
1. Agnieszka Godek „Nowoczesne metody leczenia boreliozy z koinfekcjami”, Wydział Nauki o Zdrowiu, Warszawa
2. Podsiadło E., Postępy Mikrobiologia, „Występowanie Bartonella spp. w wybranych rezerwuarach i wektorach na terenie Polski”, 2008
3. Zdzisław Dziubek, „Choroby zakaźne i pasożytnicze”, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012
4. Krystyna Kruczyńska, „Krótkie Wykłady Mikrobiologia Medyczna”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012
5. Karolina Majchrowska, Serwis Mikrobiologiczny, „Bartonella i bartonelozy”.