Toxoplasma gondii

Pasożyt Toksoplasma gondii jest chorobotwórczym pierwotniakiem żyjącym wewnątrzkomórkowo, który wywołuje u ludzi i zwierząt chorobę – toksoplazmozę. Pierwotniak ten po raz pierwszy został opisany w 1908 roku przez francuskiego badacza C. Nicolle i L. Manceaux w organizmie północnoafrykańskiego gryzonia Ctenodactylus gundii.

Cykl rozwojowy Toksoplasma gondii
Pasożyt ten rozwija się zarówno w sposób płciowy jak i bezpłciowy. Rozwój bezpłciowy odbywa się w tkankach żywicieli pośrednich, czyli człowieka i zwierząt (świnie, owce, kozy, konie, drób hodowlany). Z kolei w rozwoju płciowym występują: trofozoidy, gametocyty, gamety, oocyty. Żywicielami ostatecznymi są wyłącznie kotowate (koty, żbiki, oceloty itp.).

Pierwotniak Toxpolasma gondii występuje w 3 głównych postaciach rozwojowych:
• Trofozoitu (tachyzoitu) – to postać wegetatywna kształtu półksiężycowatego o długości około 4-6 µm i szerokości 2-3 µm. Jeden z końców pasożyta jest szerszy i zaokrąglony, drugi zaostrzony, a jądro komórkowe występuje bliżej zaokrąglonego końca, natomiast w pobliżu ostrego końca zlokalizowana jest wodniczka. Ta postać pasożyta czynnie wnika do komórki żywiciela, tworzy w niej wakuolę i namnaża się w niej prowadząc do destrukcji komórki gospodarza. Trofozoit jest wrażliwy na działanie temperatury powyżej 66ᵒC, wysuszenie, działanie soku żołądkowego
• Cysty – to postać otorbiona (50-200 µm), która może zawierać do około 10 tys. bradyzoitów charakterystycznych dla przewlekłej fazy zakażenia. Cysta jest zabezpieczona otoczką, błoną komórkową zniszczonej komórki gospodarza oraz tkanką łączną wysycona solami wapnia. Cysta może przetrwać w organizmie żywiciela nawet kilka lat, lokalizując się w tkankach każdego narządu.
• Oocysty – ta postać rozwojowa powstaje w wyniku rozwoju płciowego pierwotniaka w nabłonku jelita cienkiego kota. Jest kształtu owalnego o średnicy około 12 µm. Oocysty wydalane są wraz z kałem kota przez okres 2-3 tygodni (do kilku milionów dziennie). Po 2-5 dniach oocysta staje się zdolna do zarażania następnego żywiciela ( w jej wnętrzu powstają komórki T. gondii zwane sporozoitami), a inwazyjna może być przez cały rok. W rozprzestrzenianiu pierwotniaka mogą brać udział dżdżownice, karaczany, ślimaki i kałożerne owady. Są one odporne na wiele środków odkażających i giną pod wpływem wysuszania i temperatury powyżej 45-55ᵒC.

Toksoplazmoza
Ta pasożytnicza choroba wywołana przez pierwotniaka Toksoplasma gondii, jest jedną z najbardziej rozpowszechnionych inwazji pasożytniczych na świecie, stwierdzanych u człowieka oraz u ponad 350 gatunków kręgowców.
Swoiste przeciwciała klasy IgG dla T. gondii stwierdza się we krwi u prawie połowy populacji ludzi w wieku 20-40 lat. Obecność tych przeciwciał to dowód przebytego wcześniej zarażenia. Pasożyt ten pozostaje nadal w komórkach gospodarza, tworząc w tkankach tzw. cysty tkankowe. Jeżeli układ immunologiczny jest sprawny, wówczas infekcja utrzymywana jest w stanie utajenia. W przeciwnym razie, nawet utajone dotychczas zarażenie, może się uczynnić nawet wiele lat po zarażaniu. Najgroźniejsze jest zarażenie się toksoplazmozą po raz pierwszy w czasie ciąży (rzadko wtedy wywołuje objawy chorobowe), gdyż grozi to poronieniem, czy występowaniem wad wodzonych i uszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego dziecka. Na każde 1000 porodów rodzi się 1 dziecko z toksoplazmozą wrodzoną, mimo przebycia choroby przez matkę w okresie ciąży.
Jeśli do zarażenia doszło przed ciążą, to w surowicy krwi wytworzyły się przeciwciała, które chronią płód, mimo obecności pierwotniaka. Każda kobieta w wieku rozrodczym lub przynajmniej każda ciężarna powinna wykonywać obowiązkowo badania w kierunku toksoplazmozy. Kobieta, która nie przebyła zakażenia T. gondii przed ciążą powinna być kontrolowana w całym okresie ciąży, a w razie wystąpienia swoistych przeciwciał, które wcześniej nie były obecne (serokonwersja), może dojść do wewnątrzmacicznego (przez łożysko) zarażenia płodu. Dziecko zarażone toksoplazmozą wewnątrzmacicznie, może urodzić się bez widocznych uszkodzeń, lecz objawy toksoplazmozy mogą rozwinąć się w ciągu kilku lat po urodzeniu.

Jeżeli chodzi o toksoplazmozę nabytą i objawową wyróżnia się 3 rodzaje tego zakażenia:

Człowiek może zarazić się Toksoplazmą gondii przez:

Co ważne, infekcje u ludzi wywołane oocystami są poważniejsze niż spowodowane przez cysty tkankowe. Ciekawe jest to, że duża jest częstość zarażenia zwierząt żyjących w oceanach: fok, delfinów i wydr morskich, które mogą stanowić bioindykatory transmisji zarażenia do wód oceanów. Ponadto przypuszcza się, że oocysty zmyte wraz z glebą do oceanu zostają biernie zatrzymane w ciele ostryg i stają się źródłem zarażenia wydr morskich. Jednak nie jest wiadome w jaki sposób zarażają się inne ssaki morskie.

Toskoplasma gondii manipuluje żywicielem (dzikie gryzonie) lub go upośledza (ludzie). Za przykład można podać szczury, które odznaczają się średnią podatnością na toksoplazmozę, a jednak ich zarażenie prowadziło do ograniczenia ich awersji do obszarów odwiedzanych przez koty, czyli naturalnych ich wrogów i ostatecznych żywicieli tego pasożyta. Taka zmiana zachowania szczurów, polegająca na utracie strachu przyczynia się do przeniesienia pasożyta na nowego żywiciela oraz rozprzestrzeniania się w środowisku.
Przewlekła toksoplazmoza może powodować zmiany fizyczne jak i psychiczne u ludzi: zmniejszenie masy ciała, obniżenie ilorazu inteligencji, brak koncentracji czy schizofrenia.
Toksoplasma gondii zaliczana jest do koinfekcji bakterii Borrelii, gdyż może być przenoszona na człowieka przez kleszcze lub owady.

Źródło:

1. Dziubek Zdzisław, „Choroby zakaźne i pasożytnicze”, PZWL, wydanie IV, 2012
2. Wasilewska Agnieszka, „Toksoplasma gondii”, Oddział Oświaty Zdrowotnej I Promocji Zdrowia Wsse w Olsztynie, sanepid.olsztyn.pl
3. Długońska Henryka, „Toksoplazmoza – parazytoza o wielu obliczach”, Uniwersytet Łódzki, Zakład Immunoparazytologii